Normalne życie po wyłonieniu stomii jest możliwe
Operacji wyłonienia stomii często towarzyszą uczucia szoku, złości, ale także wstydu. Pacjentów niejednokrotnie przeraża wizja życia z woreczkami stomijnymi na brzuchu. Rodzą się liczne pytania, zwłaszcza te dotyczące możliwości prowadzenia „normalnego” życia po operacji.
Bardzo często pytania zadawane przez pacjentów po stomii dotyczą zagadnień związanych z higieną worka stomijnego, a zwłaszcza czy worek nie będzie przeciekał, a także czy nie będzie się z niego wydostawał przykry zapach. Specjaliści przekonują jednak, że wysoka trwałość materiałów używanych do produkcji worków stomijnych zdecydowanie minimalizuje ryzyko przeciekania. Oczywiście, należy pamiętać o systematycznej wymianie worków, a także zadbać o jego prawidłowe i pewne przymocowanie do ciała lub płytki stomijnej. Co do kwestii nieprzyjemnych zapachów, trzeba wyraźnie podkreślić, że materiały używane do produkcji worków stomijnych w dużym stopniu zapobiegają wydostawaniu się brzydkich zapachów. Obecność filtrów węglowych w worku stomijnym również neutralizuje zapach uwalnianych gazów. Dodatkowo, można się zaopatrzyć w specjalne środki, które jeszcze bardziej zniwelują niepożądane zapachy. Pomocna w niwelowaniu przykrych i kłopotliwych zapachów może się również okazać odpowiednia dieta. A poza tym, no cóż, każdy z nas od czasu do czasu wydaje dźwięki i wydziela nieprzyjemne zapachy. Nie można jednak pozwolić, by nieustanne poczucie wstydu wykluczyło kogokolwiek z codziennych czynności i życia społecznego.
Oprócz wątpliwości, które ściśle dotyczą „technicznych” kwestii życia ze stomią, pacjenci niejednokrotnie rozważają również codzienne aspekty życia po operacji. Wątpliwości budzi zwłaszcza możliwość przejawiania aktywności sportowej, utrzymywania kontaktów seksualnych, czy chociażby wybór odpowiednich ubrań, które skutecznie maskowałyby skutki operacji. Worki stomijne są zazwyczaj tak zaprojektowane, by płasko przylegały do ciała. Tym samym, są one niewidoczne pod większością ubrań i zasadniczo chory nie potrzebuje wymieniać swojej dotychczasowej garderoby na nową. Nie ma również potrzeby zmiany swoich przyzwyczajeń w kwestii bielizny ( worki stomijne mogą być noszone na lub pod bielizną). Należy jedynie pamiętać, aby ubranie lub jego elementy, nie uciskały nadmiernie worka stomijnego (unikać należy obcisłych spodni i pasków, zadbać o miękkie i rozciągliwe rajstopy).
Stomia nie wyklucza również aktywności fizycznej. Za pozwoleniem lekarza można z powodzeniem powrócić do uprawiania ulubionego sportu. Niewskazana jest jedynie aktywność fizyczna, która może prowadzić do uszkodzenia stomii (np. sporty kontaktowe tj. boks, zapasy, piłka nożna).
Silne emocje wśród osób po stomii budzi również pytanie o możliwość dalszego utrzymywania kontaktów seksualnych, a także społecznych (przyjacielskich). Lekarze z całą odpowiedzialnością przekonują, że stomia nie jest równoznaczna z ograniczeniem kontaktów intymnych. Satysfakcjonujące życie płciowe jest możliwe, a nawet jest ważną częścią procesu powrotu do zdrowia – wymaga jednak szczerej rozmowy i zaufania partnerowi. Równie ważne dla całego procesu zdrowienia są spotkania z ludźmi, przyjaciółmi, których wsparcie jest niezwykle potrzebne. Nie wszyscy chorzy są jednak w stanie szczerze dzielić się szczegółami swojej choroby. I nie zawsze przecież istnieje taka potrzeba. Stomia jest zasadniczo niewykrywalna dla osób postronnych, a tylko wysoki poziom zaufania, jakim darzymy poszczególne osoby, może zdecydować, czy podzielimy się szczegółami dotyczącymi naszego stanu zdrowia.
Przebieg rehabilitacji po stomii
Rehabilitacja jest niezbędnym procesem w okresie pochorobowym. Pozwala na przywrócenie sprawności fizycznej, psychicznej, ale również na branie czynnego udziału w życiu społecznym. Rehabilitacji powinny również zostać poddane osoby leczone w zakresie chorób jelit, a zwłaszcza nowotworów jelita grubego. Prowadzona rehabilitacja powinna być wszechstronna i obejmować zarówno rehabilitacje fizyczną, seksualną, jak i psychospołeczną.
W wielu przypadkach konsekwencją leczenia nowotworów jelita grubego jest wyłonienie stomii. Przy zabiegu operacyjnym tego typu ważne jest zarówno postępowanie przed, jak i pooperacyjne. Jeszcze przed zabiegiem chirurgicznym pacjent powinien zostać szczegółowo poinformowany, czym jest stomia i jak należy z nią żyć. Wszelkie działania edukacyjne na tym etapie mają również na celu przekonanie pacjentów do późniejszej rehabilitacji pooperacyjnej. Podejmowane w okresie przedoperacyjnym działania edukacyjne zdecydowanie ułatwiają wzajemny kontakt i późniejszą współpracę na linii lekarz – pacjent. Na tym etapie postępowania przedoperacyjnego pomocne mogą okazać się wszelkie broszury informacyjne, a także rozmowy z psychologiem i fizjoterapeutą. W okresie przygotowania do operacji pacjent powinien nauczyć się wszelkich technik (także oddechowych), które ułatwią przetrwanie czasu tuż po zabiegu. Szkolenie powinno zatem obejmować naukę ćwiczeń zapobiegających powikłaniom ze strony układu oddechowego i mających jednocześnie działanie przeciwzakrzepowe. Pacjent powinien opanować oddychanie torem piersiowym, tak by ochronić miejsce z cięciem pooperacyjnym. Trzeba również pamiętać o umiejętnym wykonywaniu odruchów kaszlu i odksztuszania – również z ochroną dłońmi miejsca operowanego. Oklepywanie okolicy klatki piersiowej i pleców również zalicza się do skutecznych zabiegów ułatwiających odksztuszanie.
Już we wczesnym okresie pooperacyjnym rehabilitacja powinna zostać ukierunkowana na dalsze ćwiczenia oddechowe oraz profilaktykę przeciwzakrzepową. W tym celu ćwiczenia oddechowe, które mogą być wspomagane przy użyciu chociażby butelki z wodą lub zestawu do oddychania „Triflo”, należy wprowadzić jak najwcześniej po operacji. Równie ważna jest także wczesna profilaktyka przeciwzakrzepowa. Bezruch po operacji, a także współtowarzyszące czynniki dodatkowe (np. otyłość) sprzyjają występowaniu wysoce niebezpiecznych zakrzepów w żyłach głębokich kończyn dolnych. W okresie pooperacyjnym kończyny dolne pacjenta powinny być więc ułożone w miarę wysoko, dodatkowo można również wprowadzić ćwiczenia mięśni nóg oraz ich bandażowanie w czasie, gdy pacjent jest unieruchomiony. Rehabilitacja w okresie pooperacyjnym ma również na celu naukę właściwych pozycji ułożeniowych i pionizację pacjenta. Próby pionizacji dobrze jest rozpocząć już w drugiej dobie po operacji. Oczywiście, jakiekolwiek próby pionizacji należy podejmować po konsultacji z lekarzem prowadzącym.
Niewskazane w okresie pooperacyjnym są ćwiczenia prowadzące do napięcia mięśni tłoczni brzusznej. Należy więc unikać drabinek jako pomocy do siadania na łóżku. W czasie gdy pacjent rozpoczyna chodzenie musi również pamiętać o zachowaniu pozycji lekko pochylonej (nawet do czwartego – piątego tygodnia po zabiegu operacyjnym).
Do rehabilitacji pooperacyjnej należy również nauczenie pacjenta czynności higienicznych i pielęgnacyjnych, tak aby wychodząc ze szpitala mógł on samodzielnie wykonywać wszelkie czynności przy worku stomijnym.
W przypadku pacjentów, u których wykonano kolostomię należy dążyć do wzmocnienia mięśni krocza i tłoczni brzusznej – ćwiczenia tego typu mogą być w rezultacie pomocne w kontrolowaniu wydalania kału. W rehabilitacji fizycznej po operacji stomii zaleca się również wykonywanie systematycznych ćwiczeń ogólnokondycyjnych, które poza poprawą stanu fizycznego pacjenta, wpłyną również pozytywnie na jego stan psychiczny. Dobrze jest skorzystać z porad doświadczonego fizjoterapeuty, który doradzi optymalny rodzaj aktywności fizycznej, a także wskaże przeciwskazania dotyczące wykonywania niektórych ćwiczeń (np. dźwiganie ciężarów).
U pacjentów, u których wykonano zabieg wytworzenia sztucznego odbytu, często można zaobserwować zaburzenia sfery seksualnej, które wynikają zarówno z samej choroby podstawowej (zabieg operacyjny, chemioterapia), jak również z czynników natury psychologicznej (stres, obawa przed brakiem akceptacji ze strony partnera). Dla większości osób pomocna może okazać się terapia z psychologiem. Podkreślenia wymaga fakt, że z punktu widzenia medycznego, nie ma przeciwwskazań do aktywności seksualnej, a nawet prokreacji.
Ważnym elementem rehabilitacji jest przystosowanie pacjenta do samodzielnego funkcjonowania w środowisku psychospołecznym. Operacja stomii wiąże się zazwyczaj z trudnościami adaptacyjnymi pacjenta zarówno w odniesieniu do swojego, zmienionego ciała, jak i nowej sytuacji życiowej. W pełnym powrocie do zdrowia (także poprawie samooceny) niezmiernie ważne jest wsparcie rodziny, ale także rzetelna informacja i pomoc ze strony wszelkich grup (towarzystwa i kluby stomijne).
Aktywność fizyczna po stomii
Przebycie operacji wyłonienia stomii nie powinno skłaniać pacjentów do rezygnacji z regularnej aktywności fizycznej. Nie od dzisiaj bowiem wiadomo, że ruch jest bardzo korzystny dla zachowania zdrowia fizycznego i… nie tylko. Aktywność fizyczna poprawia nastrój, łagodzi napięcie, pozwala kontrolować masę ciała, a nawet odmładza. Aby wysiłek fizyczny przynosił zamierzone rezultaty (poprawa sprawności oraz wydolności układu krążenia i oddechowego), musi być wykonywany regularnie. Najlepiej nawet codziennie. Poza tym, zestaw ćwiczeń powinien być każdorazowo dobierany indywidualnie pod względem stanu zdrowia, wieku, wytrenowania. Uważa się, że ćwiczenia nie powinny być zbyt trudne, ale jednocześnie powinny stanowić swego rodzaju wyzwanie. Dla pacjentów po stomii ważne jest, aby ćwiczenia ściśle specjalistyczne były przeplatane z tymi ogólnie poprawiającymi kondycję i oddechowymi (których podstawowym celem dotlenienie organizmu i poprawa wydolności układu sercowo-naczyniowego).
Przykładowy zestaw ćwiczeń, które powinny być codziennie wykonywane przez osoby po operacji stomii obejmuje m. in.:
- wznoszenie przed sobą ramion w górę (przy wdechu), następnie przenoszenie ramion na boki i opuszczanie ich swobodnie w dół (wydech). Podczas ćwiczenia należy zwrócić uwagę na rytm oddechu (wydech powinien być wolny i 3-krotnie dłuższy niż wdech);
- stojąc w niewielkim rozkroku, wykonujemy przesuwanie ramion (wyprostowanych i wyciągniętych przed siebie pod kątem 90⁰ w stosunku do tułowia) w płaszczyźnie poziomej na boki – wdech, a następnie krzyżujemy ramiona na klatce piersiowej (wydech);
- z pozycji leżącej na plecach z nogami ugiętymi w kolanach następuje przenoszenie wyprostowanych ramion za głowę przy jednoczesnym wciąganiu brzucha (wdech), a następnie przenoszenie wyprostowanych ramion na kolana z jednoczesnym lekkim podniesieniem głowy i górnej części tułowia (wydech);
- leżąc w pozycji wyjściowej z poprzedniego ćwiczenia z rękoma splecionymi za głową, następuje naprzemienne podciąganie zgiętej nogi do przeciwległej jej ręki (należy dążyć do dotknięcia kolanem łokcia);
- pozostając w tej samej pozycji, następuje unoszenie bioder z jednoczesnym napięciem pośladków i mięśni krocza (wdech), a następnie powrót do pozycji wyjściowej (wydech);
- podciąganie kolan do klatki piersiowej w pozycji na prawym boku z wyprostowanymi nogami. Ćwiczenie należy również wykonać leżąc na drugim boku;
- wyciąganie naprzemiennych kończyn (np. prawa noga i lewa ręka) w pozycji leżącej z rękoma wyprostowanymi za głową (ćwiczenie powinno zostać powtórzone 6-krotnie);
- w pozycji leżącej na plecach z nogami zgiętymi w kolanach i przyciągniętymi do klatki piersiowej następuje silne objęcie kolan rękami z jednoczesnym napięciem mięśni krocza (ćwiczenie powinno zostać powtórzone 6-krotnie);
- unoszenie nóg ugiętych w kolanach i przyciąganie ich do klatki piersiowej przy jednoczesnym ściąganiu pośladków i napinaniu mięśni brzucha z pozycji wyjściowej leżenia na plecach z rękoma splecionymi za głową;
- leżąc w poprzedniej pozycji z nogami zgiętymi, należy wykonać unoszenie nóg ugiętych w kolanach i jednocześnie starać się przenosić je naprzemiennie na lewą i prawą stronę (staramy się, aby nogi dotknęły podłoża);
- w pozycji siedzącej na krześle mocno napinamy mięsnie pośladków starając się niejako „unieść” na krześle, a następnie rozluźniamy mięśnie;
- również w pozycji siedzącej na krześle z rękoma opartymi na biodrach należy wykonać ściąganie ramion do tyłu z jednoczesnym napinaniem mięśni pośladków i głębokim wdechem, wraz z rozluźnieniem mięśni następuje wydech powietrza;
- unoszenie wyprostowanych ramion w górę na skos w pozycji siedzącej na krześle (wdech), a następnie opuszczanie ramion (wydech).
Każde z ćwiczeń powinno zostać powtórzone 4-5 krotnie.
Początek każdej aktywności fizycznej, a zwłaszcza tej po zabiegu operacyjnym, może sprawiać pewne trudności. Nie powinno to jednak skłaniać do zaprzestania ćwiczeń, a wręcz motywować do systematycznej pracy nad sobą. Po pewnym czasie regularnej aktywności zaobserwujemy, że wysiłek przestaje być problemem. W celu dalszej poprawy sprawności fizycznej oraz poprawy wydolności organizmu należy zwiększyć ilość powtórzeń wykonywanych ćwiczeń. Podsumowując, warto jeszcze raz podkreślić rolę ruchu nie tylko w podtrzymaniu kondycji i zdrowia, ale również w poprawie nastroju osoby ćwiczącej. Regularny ruch powoduje uwalnianie endorfin uznawanych za hormony szczęścia, które mogą skutecznie bronić przed przygnębieniem i stanami depresyjnymi. Ćwiczenia doskonale również relaksują i rozluźniają mięśnie napięte wskutek codziennego stresu.
